Op 18 februari 1564, Michelangelo Buonarroti died in Rome at age 88. His passing marked the end of an era in Renaissance art history. The brilliant mind that created the Sixtijnse Kapel ceiling and carved the David spent his final hours in his modest home on Via Macel de’ Corvi, surrounded by unfinished work and few possessions.

De dood van Michelangelo in Rome: het einde van een renaissancemeester

De winterochtend van 18 februari begon zoals vele andere voor de ouder wordende kunstenaar. Ondanks zijn afnemende gezondheid werkte Michelangelo met tussenpozen aan zijn laatste sculptuur, de Rondanini Pietà. Dit laatste kunstwerk stond onafgemaakt in zijn atelier – een moeder die haar zoon wiegt, teruggebracht tot zijn essentiële emotionele kern.

Antonio, zijn trouwe assistent die getuige was van Michelangelo's dood, beschreef later hoe de ademhaling van de meester steeds moeizamer werd. Historische gegevens suggereren dat Michelangelo in zijn laatste dagen leed aan nierstenen en mogelijk een langzaam opkomende koorts – veelvoorkomende kwalen die veel oudere Romeinen in de 16e eeuw troffen.

Het huis waar Michelangelo stierf, weerspiegelde perfect zijn ascetische karakter. Hoewel hij aanzienlijke rijkdom had vergaard, leefde hij als een monnik in eenvoudige vertrekken. Ruwe gepleisterde muren, minimaal meubilair en verspreide sporen van artistiek genie vulden de kamers. Een tafel vol schetsen, waaronder een onvoltooide tekening van Christus, toonde de actieve geest die tot het einde toe had gewerkt.

In Michelangelo's kamer bij zijn dood: zijn laatste bezittingen

Michelangelo bewaarde opmerkelijk weinig bezittingen in zijn laatste jaren: een kruisbeeld boven zijn bed, een houten stoel die door gebruik glad was geworden, en zijn veelgelezen Bijbel. Onder zijn dierbare bezittingen bevond zich een vergeelde brief van Vittoria Colonna, de edelvrouw wiens intellectuele vriendschap een diepe invloed had gehad op zijn spirituele kunst.

As afternoon approached, Antonio attempted to rekindle the fire, but Michelangelo waved him away with what would become his final recorded words: “Let it be. The cold is honest.” This deathbed statement perfectly captured his lifelong pursuit of truth over comfort – a principle evident in both his art and personal choices.

Door zijn raam zette het contrareformatorische Rome zijn dagelijkse ritme voort, zich er niet van bewust dat een van zijn grootste artistieke zonen aan het verdwijnen was. De stad die een groot deel van zijn carrière zijn thuis was geweest, zou spoedig van zijn overlijden vernemen, maar op dat moment was alles stil, op het tikken van een kleine klok in de gang na.

Hoe stierf Michelangelo? Een vredig heengaan in zijn Romeinse huis

Medische historici denken dat Michelangelo's doodsoorzaak waarschijnlijk een combinatie was van factoren die verband hielden met zijn hoge leeftijd. Rond het midden van de middag observeerde Antonio de laatste momenten – één ademhaling, daarna geen. Geen dramatische laatste woorden, geen menigte bewonderaars. De man die de westerse kunst had veranderd, stierf met dezelfde stille waardigheid die zijn leven had gekenmerkt.

Antonio bleef aan zijn bed, de hand van de meester vasthoudend. De kamer voelde als een zwevende leegte tussen volheid en leegte – leeg van leven, maar gevuld met de tastbare erfenis van artistiek genie. Buiten luidden de klokken van Rome elk uur, zich er niet van bewust dat ze het exacte tijdstip van Michelangelo's dood aangaven.

Michelangelo's laatste wens: terugkeer naar Florence

What happened next reveals the true wishes of the artist and the devotion of his family. Weeks before his death, Michelangelo had confided to both Antonio and his nephew Lionardo: “Bring me home. Not to Rome. To Florence.” These final wishes set in motion a secret plan that would involve his closest family.

Historische documenten bevestigen dat Lionardo onmiddellijk een bericht stuurde naar Michelangelo's neef, Ludovico Buonarroti, die in Florence woonde. Ludovico, die in de loop der jaren veel van de familiezaken had geregeld, organiseerde snel de operatie om Michelangelo's lichaam terug te brengen naar zijn geboorteplaats.

Pope Pius IV and the Vatican authorities would have preferred to keep Michelangelo’s remains in Rome. As the chief architect of St. Peter’s Basilica and a treasured papal artist for decades, Rome considered him their own. But Ludovico was determined to honor his cousin’s final wishes, regardless of political consequences.

De lange weg naar huis: Michelangelo's laatste reis door Italië

Binnen twee dagen na het bericht van Michelangelo's dood arriveerde Ludovico in Rome met een kleine groep trouwe Florentijnen. Samen met Antonio en Daniele da Volterra (een van Michelangelo's kunstenaarsvrienden) bedachten ze een ingenieus plan om het lichaam de stad uit te smokkelen.

Court records later revealed their strategy: they dressed Michelangelo’s body simply and placed it inside a shipping crate marked as “art supplies” bound for Florence. The death certificate was temporarily concealed, and paperwork was prepared suggesting these were merely effects from the artist’s studio being returned to his estate.

Op 21 februari, voordat de Romeinse autoriteiten een officiële begrafenis konden organiseren, glipten Ludovico en zijn kleine gezelschap met hun kostbare lading door de Porta del Popolo in Rome. Ze reisden indien mogelijk 's nachts en namen de noordelijke route via Viterbo, Siena en uiteindelijk Toscane.

Eigentijdse verslagen van Vasari suggereren dat de reis niet zonder uitdagingen verliep. Winterregens hadden delen van de weg vrijwel onbegaanbaar gemaakt. In een herberg bij het Trasimenomeer zou Ludovico de hele nacht wakker zijn gebleven om de kist te bewaken, bang dat er informatie over hun missie zou zijn uitgelekt.

Antonio never left the master’s side during this journey, sometimes speaking softly to the crate: “We’re nearly there, maestro. Just beyond the olive groves now. Your Florence awaits.”

Florence rouwt om Michelangelo: de terugkeer van de kunstenaar naar zijn geboorteplaats

Op de ochtend van 25 februari naderde de kleine processie Florence. Het vroege licht onthulde het vertrouwde silhouet van de stad: de torenhoge koepel van de kathedraal die Michelangelo al sinds zijn jeugd bewonderde en die zijn ontwerp voor de Sint-Pieter in Rome had beïnvloed.

They entered through the southern gate without fanfare. However, Giorgio Vasari – the artist and historian who would later write Michelangelo’s biography – had been secretly informed of their arrival. Historical documents show that Vasari quietly spread word to select members of the Florentine artistic community.

Terwijl de kist naar de basiliek van Santa Croce werd vervoerd, gebeurde er iets opmerkelijks. Hoewel er geen openbare aankondiging was gedaan, begonnen de Florentijnen uit hun huizen en winkels te komen. Kaarsen verschenen in de ramen. De straten werden stil terwijl de processie voorbijtrok. Volgens Vasari's ooggetuigenverslag: "Het leek erop dat de stenen van Florence zelf herkenden dat hun meester was thuisgekomen."

Het graf van Michelangelo in Santa Croce is een legende

De begrafenis in Santa Croce op 14 maart 1564 was aanvankelijk bescheiden, gezien de voorkeur van de kunstenaar voor eenvoud. Historische gegevens wijzen er echter op dat Ludovico en de Accademia delle Arti del Disegno (opgericht door Michelangelo zelf) later in juli een uitgebreidere herdenkingsdienst organiseerden, compleet met een tentoonstelling van zijn tekeningen en modellen.

Michelangelo's grafplaats in de Santa Croce Basilica bevond zich vlakbij het lege graf van Dante en de rustplaats van Machiavelli – passend gezelschap voor een man die zowel de kunst als de architectuur had gerevolutioneerd. De stad die zijn talent eerst had gekoesterd, hem later tijdens politieke omwentelingen had verbannen en hem uiteindelijk na zijn dood had teruggewonnen, liet een prachtige tombe bouwen, ontworpen door Vasari, ter ere van haar grootste artistieke zoon.

De dood van Michelangelo en het einde van de Renaissance

De impact van Michelangelo's dood op de Renaissance was enorm. Kunstenaars in heel Italië droegen zwart uit rouw. Het hof van de Medici schortte de festiviteiten op. Paus Pius IV gaf, ondanks de geheime overbrenging van het lichaam uit Rome, opdracht tot een herdenkingsmis. Historici vermelden dat toen het nieuws Frankrijk bereikte, koning Karel IX opmerkte: "Er kan nooit meer een tweede komen."

Michelangelo's dood op 88-jarige leeftijd markeerde het einde van de hoogrenaissance. Zijn tijdgenoten, waaronder Titiaan en Cellini, erkenden dat de kunst haar grootste beoefenaar verloren had. De materialen die hij in zijn Romeinse atelier vond – schetsen, modellen en de onvoltooide Piëta – onthulden een geest die tot aan zijn laatste dagen nog steeds actief creëerde.

Zo eindigde de buitengewone levensreis van de grootste renaissancekunstenaar uit de geschiedenis – niet met pracht en praal, maar met een stille, vastberaden terugkeer naar de stad die zijn ziel had gevormd. Dankzij Ludovico's toewijding en Antonio's zorgvuldige planning werd Michelangelo's laatste wens vervuld. Zijn nalatenschap leeft voort, niet alleen in marmer en verf, maar ook in het verhaal van zijn thuiskomst – een bewijs van de blijvende band tussen een kunstenaar en de plek die zijn genialiteit voor het eerst erkende.

Tegenwoordig kunnen bezoekers van Santa Croce hulde brengen aan zijn uitgebreide graftombe, maar wie het ware verhaal kent, weet dat het niet de grandeur was die Michelangelo het meest telde. In zijn dood, net als in de kunst, hechtte hij bovenal waarde aan authenticiteit – en zijn laatste reis naar huis onthult de man achter de meesterwerken.