PACINO DI BUONAGUIDA, ‘DE LEVENSBOOM’

Pacino di Bonaguida – Leven en stijl van de kunstenaar 

Pacino di Bonaguida is een Italiaanse schilder en miniatuurschilder uit Florence, die in de 13e eeuw actief was in Toscane. Hij staat bekend als een van de exponenten van de Italiaanse Gotische schilderkunst beweging, met name die van de Giotto-school.

Helaas is er niet veel bewijsmateriaal meer over de kunstenaar of zijn kunstwerken, maar historici hebben ontdekt dat hij waarschijnlijk een leerling is geweest van de Italiaanse schilder Tambo di Serraglio en dat hij tijdens zijn kunstenaarscarrière door het publiek als zeer gewaardeerd werd, aangezien hij meerdere malen is omschreven als een artifex publicus in arte pictorum, wat letterlijk een openbare maker in de beeldende kunst betekent. Zijn kunst wordt gekenmerkt door een zeer archaïsche stijl, die sterk kan worden gekoppeld aan de canons van de 13e-eeuwse stijl en beïnvloed door de vroege werken van Giotto.

Zijn kunstwerken draaiden voornamelijk om de spirituele wereld en de kerkelijke omgeving. Hoewel er niet veel door hemzelf gesigneerde stukken zijn, kunnen we ze toeschrijven aan Goed gedaan een grote serie miniaturen, zoals het Antifonarium 3 in de Capitulaire Archieven van Prato, en het Manuscript Plut. 3939 van de Laurentian Library in Florence, het Manuscript nr. 1466 van de Biblioteca Riccardiana in Florence en het Missaal van Oranje michele.

Het enige gesigneerde werk van de schilder dat we hebben ontvangen is een polyptiek, dat de Kruisiging met de Heiligen Nicolaas, Bartholomeus, Florentius en Lucas uitbeeldt, dat het opschrift met de naam van de schilder draagt. Echter, Pacino di Bonaguida is herdacht door kunsthistorici voor een ander prachtig voorbeeld van Gotische kunst: het ongelooflijke meesterwerk 'De boom des levens'.

De boom des levens: geschiedenis, betekenis en stijlkenmerken van het kunstwerk

De 'Boom van het leven' is een groot gehoekt paneel, dat in opdracht van de Arme Clarissen van het klooster van Monticelli in Florence. Later in de eeuwen is het echter verplaatst, tot de 18^e eeuw, toen het deel uitmaakte van de kunstwerken van de familie Montedomini en, nadat het uit haar bezit werd herontdekt, werd het verplaatst naar de Accademia Galerij, 1849.

Dit altaarstuk is waarschijnlijk beïnvloed door de preken van een zeer machtige monnik uit die tijd, Broeder Ubertino da Casale, aangezien het zeer opvallend is de duidelijke weergave in de schilderkunst van de Franciscaanse spirituele stroming in die tijd, door het onderwerp van de cupel. In het kunstwerk is er ook de duidelijke aanwezigheid van enkele figuren, zoals St. Clara van Assisi en waarschijnlijk de abdis van het klooster van Monticelli, wat ook het belang van de opdrachtgever van het stuk en de betekenis erachter kan benadrukken.

Een heel eigenaardig element van dit werk is de twijfelachtige toeschrijving ervan, aangezien het pas onlangs is ontdekt en terecht in verband is gebracht met de werkelijke eigenaar, Pacino di Bonaguida. In feite hebben kunsthistorici door de eeuwen heen gedebatteerd, niet alleen over de rechtmatige schilder van het kunstwerk, maar ook over de historische periode waartoe het behoorde, vanwege de complexe stilistische kenmerken. Na lang onderzoek en studies is de cupel toegeschreven aan de rechtmatige eigenaar, Pacino di Bonaguida, hoewel sommige deskundigen de duidelijke invloeden van andere kunststromingen hebben benadrukt, zoals de invloed van de eigentijdse miniatuurstijl van de medaillons of de vertelstijl, die waarschijnlijk is geïnspireerd door de bewegingen van Bologna en Rimini uit die jaren.

Het onderwerp van het paneel is geïnspireerd door de meditatiebrochure uit het Lignum Vitae van Bonaventura van Bagnoregio, aangezien er in die geschriften een duidelijke versmelting is tussen de episode van de kruisiging van Christus en het concept van de 'Boom van het Leven'. In het bijzonder verwijst de tekst naar twaalf 'takken' en achtenveertig meditaties, die getrouw in het paneel zijn weergegeven.

Centraal staat natuurlijk de voorstelling van Christus aan het kruis, die sterk beïnvloed is door de huidige voorstellingen van Giotto, met minimale details. Rondom de figuur van Christus zijn er de takken en de medaillons, afgebeeld als vruchten, waar we nauwkeurig geschilderde verschillende scènes van Het leven van Christus en zijn deugden. Het enige element dat opvalt in deze details is de tak rechtsboven, die het Paradijs voorstelt. Zoals eerder vermeld, kan het paneel als geheel worden herkend als een perfect voorbeeld van de laatgotische kunststroming, vooral vanwege de rijke donkere kleuren, gouden trekken en de miniatuurstijl van de scènes.

Het kunstwerk geeft op prachtige wijze het spiritualistische en diepe concept van de Gotische kunst scène in Italië, tijdens de 13^e eeuw en het is een prachtige afbeelding van de katholieke geschriften, met de betekenis die het heeft, vooral in die eeuw en voor de gotische cultuur. Terwijl je naar dit prachtige kunstwerk kijkt, kan de toeschouwer zichzelf verliezen in de vele details van de medaillons en de levendige scènes die worden afgebeeld, volledig ingaand op de spiritualistische zin van meditatie die de schilder wilde overbrengen.

Om deze en vele andere redenen is de 'Boom van het Leven' heeft een grote artistieke, historische en culturele waarde voor de Italiaanse gotiek en zal, net als in het verleden, de toeschouwer nog lang blijven fascineren.